Pieniądze fiducjarne (fiat) to oparte na zaufaniu, państwowe waluty niezabezpieczone żadnym aktywem czy fizycznym towarem oraz nie posiadające wartości wewnętrznej.
Fundamentalną podstawą fiatów jest zaufanie użytkowników i posiadaczy waluty do jej emitenta, którym jest państwo. O wartości walut fiat decyduje efektywne zarządzanie i rozwój gospodarki danego kraju.
Pieniądze fiat zastąpiły waluty, które były wspierane przez złoto. Tak zwany standard złota zakładał, że banknoty i inne zobowiązania finansowe jednego suwerennego państwa są poparte znormalizowaną ilością szlachetnego metalu.
Procesy emisji pieniądza, regulowania jego ilości na wolnym rynku i w gospodarce są kontrolowane przez państwo, w zależności od sytuacji finansowej w danym kraju.
Historia walut fiducjarnych (fiat)
Pierwsza próba wprowadzenia fiatów do obiegu odnotowana jest w III wieku. Cesarz rzymski Dioklecjan uchwalił kurs wymiany monety powyżej nominalnej ceny zawartego w niej srebra.
Jednak za pierwszy pieniądz fiat zbliżony do współczesnego pieniądza uważa się walutę wprowadzoną za czasów chińskiej dynastii Tang w VIII wieku. Emisja takiego pieniądza miała na celu zwalczanie inflacji i prywatnego bilonu, a także zwiększenie kontroli państwa nad finansami.
Współczesny system finansowy i pieniądze fiat powstały w wyniku zniesienia powiązania dolara amerykańskiego ze złotem w 1971 roku. Stany Zjednoczone jednostronnie odmówiły wymiany metalu szlachetnego po ustalonym kursie i rozpoczęły proces „drukowania” niezabezpieczonych walut na całym świecie.
Powodem porzucenia standardu złota w Stanach Zjednoczonych był długotrwały deficyt bilansu handlowego oraz rozbieżność między wartością dolara a jego realną siłą nabywczą.
Standard złota jako ogólnie przyjęty sposób zapewnienia walut narodowych przestał ostatecznie istnieć w 1973 roku podczas międzynarodowej konferencji na Jamajce. Od tego czasu wszystkie kursy walut na rynku międzynarodowym są ustalane zgodnie z podażą i popytem.
Zalety pieniądza fiat
Zniesienie standardu złota dało państwu dostęp do nieograniczonej emisji pieniądza. Nie wymaga już od skarbu państwa uzupełniania rezerw złotem czy innymi twardymi towarami. Drukowanie waluty może być dostosowane czasowo do dowolnego wydarzenia, planu czy celu.
Wszystko to daje państwu możliwość dostarczania inwestycji w postaci taniego kredytu dowolnej grupie konsumentów, pobudzając produkcję i popyt, a tym samym zwiększając efektywność całej gospodarki.
Luzowanie ilościowe stało się głównym narzędziem wspierania gospodarki. Polega ono na wprowadzeniu dodatkowej płynności na rynki poprzez zakup przez rząd aktywów od banków i innych instytucji finansowych.
Celem luzowania ilościowego jest zwiększenie rezerw pieniądza w gospodarce i złagodzenie polityki pieniężnej: niższe stopy refinansowania dla banków, łatwiejszy dostęp do tańszych kredytów dla konsumentów, niższe ryzyko systemowe i poprawa klimatu inwestycyjnego.
Wady pieniądza fiat
Elastyczność i swoboda w prowadzeniu polityki pieniężnej może być zarówno dobrodziejstwem dla gospodarki, jak i problemem. Przyjrzyjmy się kluczowym zagrożeniom.
Brak wartości wewnętrznej
Utrata zaufania, jako fundamentalnej podstawy walut fiat, może doprowadzić do utraty wartości wszystkich inwestycji i oszczędności, a nawet do całkowitego zatrzymania gospodarki jako całości.
Ryzyko polityczne
O wartości danej waluty fiat decyduje skuteczność zarządzania. Stabilność w przeszłości nie gwarantuje jej utrzymania w przyszłości ze względu na ryzyko polityczne wewnątrz i na zewnątrz kraju.
Przykładem może być kryzys w Federacji Rosyjskiej z 1998 roku oraz zmienność rosyjskiego rubla po wybuchu wojny z Ukrainą.
Spirala zadłużenia
Dostęp państwa do praktycznie nieskończonej emisji waluty wiąże się z ryzykiem powstania ogromnego niezabezpieczonego długu. Przykładem mogą być Stany Zjednoczone. Kraj ten ma jedną z najbardziej rozwiniętych gospodarek na świecie i jednocześnie największe zadłużenie, które w pierwszym kwartale 2022 roku przekroczyło 30 bilionów dolarów, czyli 133% PKB kraju.
Według Departamentu Skarbu USA, roczne odsetki od długu zgromadzonego do 30 czerwca 2022 roku wynosiły 5% budżetu kraju w tym samym okresie. Jednocześnie deficyt budżetowy USA na 2022 rok wyniósł 1 bilion dolarów – ta różnica jest nadrabiana poprzez emisję i sprzedaż obligacji.
Congressional Budget Office przewiduje, że w 2031 roku same odsetki od kapitału wyniosą 914 miliardów dolarów. Rząd USA nie ma wystarczająco dużo pieniędzy, aby spłacić te zobowiązania – musi tworzyć nowe długi, aby spłacić stare.
Bańki finansowe
Doskonałym przykładem nieefektywności gospodarki opartej na walutach fiat jest bańka na rynku kredytów hipotecznych w USA z 2006 roku. Doprowadziła ona do kryzysu finansowego z lat 2007-2008.
Banki tworzyły przepływ kapitału poprzez kreowanie sztucznego popytu na mieszkania. Udzielali kredytów i odsprzedawali te zobowiązania innym bankom w postaci instrumentów pochodnych. Gdy tylko kredytobiorcy przestali płacić odsetki, a ceny nieruchomości przestały rosnąć, cały rynek załamał się jak efekt domina.
Kryptowaluty – alternatywa dla walut fiat
Waluty poparte złotem lub innymi towarami nie są jedyną alternatywą dla walut fiat. Branża kryptowalutowa, jako młody uczestnik globalnego systemu finansowego, może przyczynić się do powstania bardziej efektywnych modeli ekonomicznych. Dlaczego?
Brak ograniczeń
Kryptowaluty opierają się na technologiach rozproszonej księgi, w tym blockchain i koncepcji grafu acyklicznego. Dzięki dostępności internetu każdy może uzyskać dostęp do publicznie dostępnych sieci kryptowalut bez ograniczeń obejmujących jurysdykcję, wiek, strefę czasową, płeć, status finansowy i przynależność polityczną.
Decentralizacja
Kryptowaluty zostały zaprojektowane w oparciu o zasady decentralizacji. Nikt nie musi mieć dominującego głosu, a wszystkie decyzje o wprowadzeniu zmian w systemie podejmowane są w drodze publicznego konsensusu.
Mechanizm emisji
Mechanizmy emisji kryptowalut są ustalane przed uruchomieniem sieci lub tokena. Każdy uczestnik z góry wie, ile i na jakich warunkach wewnątrzsieciowe jednostki rozliczeniowe (tokeny, monety) będą tworzone lub niszczone.
Brak pośredników
Aby wysłać kryptowalutę do użytkownika w pokoju obok lub na drugim końcu Ziemi, nie są potrzebne żadne firmy pośredniczące. Wystarczy znać adres odbiorcy i uiścić niewielką opłatę transakcyjną.
Aby wymienić jedną kryptowalutę na drugą, istnieją specjalne zdecentralizowane giełdy, które działają autonomicznie z każdej części świata – DEX.
